skip navigation
ΚΡΗΤΙΚΟ ΜΕΛΙ ΑΠΟ ΤΑ ΒΟΡΙΖΙΑ - ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΑΠΟ ΤΟ 1932

ΜΕΛΙΣΣΕΣ

Είδη μελισσών: βασίλισσα, κηφήνας εργάτρια κ.α

Η μέλισσα είναι έντομο από την τάξη υμενόπτερα, που θεωρείται από όλα γενικά τα έντομα το πιο σπουδαίο για τον άνθρωπο αλλά και για τη φύση. Οι μέλισσες είναι υπεύθυνες για το 60-70% της γονιμοποίησης των φυτών και η συνεχής μείωση του πληθυσμού τους έχει απασχολήσει τους επιστήμονες,] καθώς η εξαφάνισή τους θα συνιστούσε απειλή για μεγάλο μέρος της ζωής στον πλανήτη.

Η μέλισσα ζει στη Γη το λιγότερο 15 εκατομμύρια χρόνια και θεωρείται από τους πιο παλαιούς κατοίκους της Γης, που εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη και σήμερα.

Ο εγκέφαλος της μέλισσας έχει το μέγεθος ενός σπόρου σουσαμιού. Το σώμα των μελισσών αποτελείται από το κεφάλι, το θώρακα και τη γαστέρα. Στο κεφάλι των μελισσών υπάρχουν δυο σύνθετοι οφθαλμοί στα πλάγια και τρεις απλοί στο επάνω μέρος. Από το τμήμα που βρίσκεται ανάμεσα στους οφθαλμούς, εξέχουν δυο κεραίες, πάνω στις οποίες βρίσκονται διάφορα αισθητήρια όργανα. Στο μπροστινό τμήμα του θώρακα, φέρει δύο ζεύγη μεμβρανωδών φτερών. Η γαστήρ είναι χωρισμένη σε δακτυλίους, που ανάμεσά τους βρίσκονται οι κηρογόνοι αδένες. Ο τελευταίος απ' τους δακτυλίους έχει το κεντρί. Τα αρσενικά, τα οποία ονομάζονται κηφήνες, δεν διαθέτουν ούτε κηρογόνους αδένες, ούτε κεντρί.

Οι μέλισσες ανήκουν στην κατηγορία των εντόμων που παρουσιάζουν σαφή ιεράρχηση και ζουν σε μεγάλες οικογένειες, μέσα σε κυψέλες. Σε κάθε οικογένεια υπάρχει μια "βασίλισσα", που έχει σαν μοναδική αποστολή, να εξασφαλίζει τον πολλαπλασιασμό της οικογένειας. Καθημερινά, εναποθέτει περί τα 1500 αυγά, συνεχόμενα, επί δυο έως πέντε έτη.

Η οικογένεια, έχει επίσης μερικούς αρσενικούς, τους κηφήνες. Οι κηφήνες αποτελούν περίπου το 10% της κυψέλης και έχουν ως μοναδικό σκοπό, να γονιμοποιήσουν μόνο μια φορά τη βασίλισσα. Στη συνέχεια, επειδή μετά την ολοκλήρωση της πράξης, αποκολλώνται τα γεννητικά τους όργανα, αποθνήσκουν.

Τέλος, κάθε οικογένεια αποτελείται από μερικές χιλιάδες θηλυκές μέλισσες, οι οποίες στην πλειοψηφία τους είναι στείρες και λέγονται "εργάτριες". Οι εργάτριες, που αποτελούν και το βασικό πληθυσμό, έχουν πολλές και σύνθετες αποστολές, αρχίζοντας από τη δημιουργία των αποθεμάτων τροφών, τον καθαρισμό της κυψέλης, την φροντίδα - περιποίηση των προνυμφών, τη φροντίδα της βασίλισσας, το κτίσιμο των κελιών, τη συλλογή τροφής, τη συλλογή γύρης, τροφοί των κηφήνων μέχρι τη φύλαξη της κυψέλης.

Η βασίλισσα, ο κηφήνας και η εργάτρια ξεχωρίζουν με την πρώτη ματιά μεταξύ τους. Η εργάτρια είναι πιο μικρή και από τον κηφήνα και από τη βασίλισσα, και πιο αδύνατη. Η βασίλισσα έχει μεγαλύτερο μήκος, ενώ ο κηφήνας είναι κοντός, χοντρός και πιο σκούρος. Ο κηφήνας δεν έχει κεντρί, σε αντίθεση με τις εργάτριες και τη βασίλισσα που έχουν. Οι βασίλισσες το χρησιμοποιούν μόνο ενάντια σε άλλες βασίλισσες και αυτό δεν αποκολλάται από το σώμα τους, όπως συμβαίνει με τις εργάτριες. Οι εργάτριες και οι βασίλισσες προέρχονται από γονιμοποιημένα αυγά. Αντίθετα, οι κηφήνες προέρχονται από αυγά μη γονιμοποιημένα. Έτσι, από το ίδιο αβγό είναι δυνατό να δημιουργηθεί βασίλισσα ή εργάτρια. Η διαφοροποίηση είναι αποτέλεσμα μιας ειδικής διατροφής που λαμβάνουν οι βασίλισσες από τη στιγμή που θα βγουν από το αβγό μέχρι που να μεταμορφωθούν σε τέλειο έντομο. Τρέφονται αποκλειστικά και μόνο από έναν πολτό, το λεγόμενο βασιλικό πολτό. Ο βασιλικός πολτός είναι στην πραγματικότητα αδενικό έκκριμα των εργατριών του οποίου η ακριβής σύνθεση, μέχρι σήμερα, δεν έχει προσδιοριστεί. Με το έκκριμα αυτό τρέφονται και οι εργάτριες, αλλά μόνο για ένα διάστημα που δεν ξεπερνά τις 48 ώρες. Στη συνέχεια τρέφονται με μείγμα μελιού, γύρης κλπ. Το μείγμα αυτό περιέχει κάποια ουσία που τελικά προκαλεί εκφυλισμό των γεννητικών οργάνων των εργατριών, τα οποία ατροφούν και δεν αναπτύσσονται γίνονται ατελή θηλυκά έντομα, δηλαδή εργάτριες μέλισσες. Οι κηφήνες τρέφονται και αυτοί με μείγμα βασικά μελιού και γύρης.

Η βασίλισσα γονιμοποιείται μόνο μια φορά στην αρχή της ζωής της. Τότε εγκαταλείπει τη κυψέλη και πετά στον αέρα συνοδευόμενη από μερικές δεκάδες κηφήνες. Η "γαμήλια τελετή" και το ζευγάρωμα γίνεται πάντα στον αέρα. Στο γαμήλιο αυτό ταξίδι η βασίλισσα δεν συνοδεύεται από τις εργάτριες και είναι ουσιαστικά απροστάτευτη. Ακριβώς το γεγονός αυτό έχει την πιο μεγάλη αξία στη φυσική επιλογή των μελισσών. Αν η βασίλισσα δεν είναι ικανή να αποφύγει τους εχθρούς της, τότε πρέπει να πεθάνει, χωρίς ν' αφήσει απογόνους. Τη θέση της θα πάρει κάποια άλλη, που θα αποδειχτεί πιο γερή και πιο ικανή.

Μετά το ζευγάρωμα η βασίλισσα επιστρέφει στην κυψέλη. Γεννά έως το τέλος της ζωής χωρίς να ζευγαρώσει ποτέ ξανά. Οι φύλακες εργάτριες επιτρέπουν στη βασίλισσα να περάσει μόνο στην περίπτωση που έχει γονιμοποιηθεί, διαφορετικά δεν την αφήνουν μέχρις ότου έχει γονιμοποιηθεί. Μετά τη γαμήλια πτήση της βασίλισσας, οι μέλισσες-φύλακες δεν αφήνουν τους κηφήνες να εισέλθουν στην κυψέλη, καταδικάζοντάς τους έτσι σε θάνατο από ασιτία.

Οι μέλισσες έχουν ένα απλοδιπλοειδές σύστημα καθορισμού φύλου. Αυτό το σύστημα έχει αρσενικά που είναι απλοειδή, έχοντας αναπτυχθεί από ένα μη γονιμοποιημένο ωάριο. Τα θηλυκά αναπτύσσονται από γονιμοποιημένα αυγά, με τα μισά από τα γονίδια τους να προέρχονται από τη βασίλισσα και τα άλλα μισά να προέρχονται από τον κηφήνα - πατέρα τους. Όλοι οι θηλυκοί απόγονοι αυτού του κηφήνα, λαμβάνουν ένα πανομοιότυπο σύνολο γονιδίων από τα σπερματοζωάρια του, επειδή αυτός είναι απλοειδής και τα σπερματοζωάρια του παράγονται με μίτωση. Το άλλο μισό των γονιδίων ενός θηλυκού προέρχονται από το ωάριο του μητρικού ατόμου, της βασίλισσας, που παράγεται με μίτωση. Κατά μέσο όρο, δύο θηλυκές μέλισσες θα μοιράζονται πάνω από το 50% των γονιδίων τους επειδή όλα τα θηλυκά άτομα μοιράζονται το ίδιο σύνολο πατρικών γονιδίων. Δύο θηλυκά άτομα που παράγονται σε ένα φυσιολογικό διπλοειδές σύστημα προσδιορισμού φύλου θα μοιράζονται μικρότερο ποσοστό γονιδίων, επειδή οι γαμέτες και στους δύο γονείς παράγονται μέσω μείωσης. Αυτό σημαίνει ότι μια εργάτρια μέλισσα, η οποία συμβάλλει με τα καθήκοντα της στην επιβίωση των απογόνων της βασίλισσας, συνεισφέρει ένα μεγάλο ποσοστό των κοινών γονιδίων της στην επόμενη γενιά. Η εξελικτική θεωρία που ερμηνεύει τις διαδικασίες, μέσω των οποίων επιλέγεται η επιβίωση των στενών συγγενών κάποιου ατόμου έναντι της επιβίωσης αυτού του ίδιου, ονομάζεται επιλογή συγγενών.

Οι μέλισσες αποτελούν μέχρι σήμερα έναν άγνωστο κόσμο. Ενώ, πρόκειται για τέλεια οργανωμένη κοινωνία, δεν είναι ακόμη γνωστός ο τρόπος λειτουργίας και συνεννόησης. Το ότι οι μέλισσες συνεννοούνται μεταξύ τους είναι πέρα από κάθε αμφιβολία. Το ερώτημα που εξακολουθεί να παραμένει είναι το πώς γίνεται αυτό.

Μέχρι σήμερα, έχει λυθεί το μυστήριο του προσανατολισμού και της ειδοποίησης ότι κάπου υπάρχει γύρη ή νέκταρ. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και τι είδος και σε ποια ποσότητα. Έτσι αν κάποια μέλισσα βρει νέκταρ, δεν θα ειδοποιήσει ολόκληρο το μελίσσι, αλλά όσες είναι αρκετές, για να μαζέψουν το νέκταρ. Ο προσανατολισμός τους γίνεται με την πόλωση του φωτός. Όσον αφορά την επικοινωνία μεταξύ τους, υπάρχει ένα ολόκληρο σύστημα κινήσεων, ένα είδος "χορού", που εκτελεί η πρώτη μέλισσα που βρήκε την πηγή της τροφής. Οι υπόλοιπες εργάτριες παρακολουθούν το χορό, τον ερμηνεύουν και πετούν κατευθείαν, χωρίς να χάσουν το δρόμο τους.

Οι μέλισσες παράγουν μέλι, βασιλικό πολτό, πρόπολη, και κερί, χρήσιμα και θρεπτικά συστατικά τα οποία επίσης χρησιμοποιούνται ως διεγερτικά καθώς και στην παρασκευή καλλυντικών. Το μέλι είναι μια υψηλής θερμιδικής αξίας τροφή, που δε χαλάει ποτέ. Ο βασιλικός πολτός είναι μια υπερ-τροφή που όμως πρέπει να καταναλώνεται σε μικρές ποσότητες και με προσοχή. Η πρόπολη είναι μέγιστο αντισηπτικό, το κερί πριν από μερικά χρόνια είχε μεγάλη αξία, και το δηλητήριο της μέλισσας περιέχει ουσίες που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν φάρμακο για τους ρευματικούς. Ακόμη, πολύ μεγάλη είναι η προσφορά των μελισσών στην επικονίαση των φυτών, στην οποία συμβάλλουν μεταφέροντας γύρη από λουλούδι σε λουλούδι.

Πηγή: wikipedia.org